Ο Ελικώνας είναι οροσειρά της Βοιωτίας με υψόμετρο 1.748 μέτρων και 16 κορυφές άνω των 1.000 μέτρων. Οι πιο ψηλές από αυτές είναι η Παλιοβούνα (1.748 μ.), το Τσίβερι (1.560 μ.), η Μεγάλη Λούτσα (1.548 μ.), η Μοτσάρα του Ζαγαρά (1.525 μ.) και ο Σωριάς (1.523 μ.). Το μήκος του φτάνει περίπου τα 35 χλμ. και το πλάτος του διαφέρει κατά περιοχές. Περικλείεται στα βόρεια από την Κίρφη (απόληξη του Παρνασσού), στα νότια από τον Κιθαιρώνα, στα ανατολικά καταλήγει στον Κάμπο της Κωπαΐδας και στα δυτικά στον Κορινθιακό Κόλπο.
Κατά τη μυθολογία, ο Ελικώνας και ο Κιθαιρώνας ήταν αδέλφια. Ο πρώτος ήταν καλός και περιποιητικός προς τους γονείς του, ενώ ο δεύτερος ήταν άγριος, βάρβαρος και πλεονέκτης. Η πλεονεξία οδήγησε τον Κιθαιρώνα να σκοτώσει τον πατέρα του και ύστερα, με δόλιο τρόπο, να γκρεμίσει τον αδελφό του Ελικώνα από ένα βράχο. Όμως, από την ορμή του παρασύρθηκε κι ο ίδιος κι έγινε συντρίμμια. Οι Θεοί μεταμόρφωσαν τα δύο αδέρφια στα αντίστοιχα βουνά. Ο Ελικώνας έγινε η κατοικία των Μουσών και ο Κιθαιρώνας των Ερινύων.
Ο Ελικώνας, λοιπόν, είναι ο τόπος κατοικίας των Εννέα Μουσών. Οι Μούσες ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, προστάτιδες των τεχνών. Συγκεκριμένα, είναι η Καλλιόπη ( Μούσα της Επικής και Ηρωικής Ποιήσεως), η Κλειώ (Μούσα της Ιστορίας), η Ευτέρπη (Μούσα της Αυλητικής Τέχνης), η Ερατώ (Μούσα της Ερωτικής Ποιήσεως), η Πολύμνια (Μούσα της Μιμικής), η Ουρανία (Μούσα της Αστρονομίας), η Τερψιχόρη (Μούσα της Λυρικής Ποιήσεως), η Μελπομένη (Μούσα της Τραγωδίας), η Θάλεια (Μούσα της Κωμωδίας).
Οι πλαγιές του Ελικώνα είναι σκεπασμένες με δάση (βελανιδιές, έλατα, οξιές), ιαματικά φυτά, βότανα και θάμνους. Υπάρχουν πλούσια κοιτάσματα βωξίτη και στις νότιες υπώριές του έχει χτιστεί εργοστάσιο αλουμινίου. Τις τελευταίες δεκαετίες οι δασικές πυρκαγιές, η διάνοιξη δρόμων για την εγκατάσταση βιομηχανικών αιολικών πάρκων, η ύπαρξη μεταλλείων βωξίτη και οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις στις ακτές υποβαθμίζουν το οικοσύστημα της οροσειράς.
Το βουνό προσφέρεται για πεζοπορία, ορειβασία και ορεινή ποδηλασία. Οι πιο διαδεδομένες πεζοπορικές διαδρομές περιλαμβάνουν το μονοπάτι 22 που διασχίζει τον Ελικώνα σε πανέμορφα σημεία του, το φαράγγι της Κλεισούρας που καταλήγει στον κόλπο της Αντίκυρας και το μονοπάτι που οδηγεί από το Κυριάκι στην κορυφογραμμή της Μεγάλης Λούτσας και από εκεί στο Ζερίκι.
O Eλικώνας κερδίζει τις εντυπώσεις με την ιδιαίτερη φύση του, τα όμορφα χωριά του και φυσικά την απίστευτη θέα που προσφέρει προς τον Κορινθιακό κόλπο και την πεδιάδα της Κωπαΐδας. Συγκεκριμένα, η Αρβανίτσα είναι ένα καταπράσινο τοπίο μέσα στα έλατα, όπου υπάρχει αναψυκτήριο, παιδική χαρά και το καλοκαίρι πραγματοποιείται το τριήμερο Φεστιβάλ Δάσους. Το κεφαλοχώρι του Ελικώνα είναι το Κυριάκι που κατά τη διάρκεια της γερμανοϊταλικής κατοχής πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση, με αποτέλεσμα να καεί από τους Ιταλούς και από τους Γερμανούς. Σήμερα, το Κυριάκι παράγει αγνά προϊόντα, διαθέτει παραδοσιακά καφενεία, ταβέρνες, καφετέριες, καθώς και ξενώνες για διαμονή.
Στο χωριό Ελικώνας ή Ζερίκι ξεχωρίζει το δάσος από έλατα και η μικρή λίμνη έξω από το χωριό που σχηματίζεται κατά τους χειμερινούς μήνες. Μάλιστα, έχουν χτιστεί αρκετά καινούργια σπίτια, ενώ οι ντόπιοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη γεωργία και τον τουρισμό. Η Κατασκήνωση του Δήμου Λεβαδέων στη θέση Παλιομηλιά Ελικώνα φιλοξενεί παιδιά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού προσφέροντάς τους ψυχαγωγία, ξεκούραση και αναψυχή μέσα από τη συμμετοχή τους σε διάφορες αθλητικές και πολιτιστικές δράσεις, σε ένα φυσικό τοπίο μοναδικής ομορφιάς.
Άλλο ένα χωριό του Ελικώνα που ξεχωρίζει είναι η Αγία-Άννα ή Κούκουρα που περιβάλλεται από ελατόδασος, δάση βελανιδιάς και από καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Συνορεύει ανατολικά με το χωριό Κορώνεια γνωστό για το Σπήλαιο των Λειβηθρίδων Νυμφών και βόρεια με την Αγία Τριάδα, όπου βρίσκονται τα απομεινάρια Μεσαιωνικού Κάστρου και οι Πηγές Πόντζα. Μάλιστα, τα χωριά αυτά προσφέρουν ντόπια παραδοσιακά εδέσματα σε χώρους ιδιαίτερης αισθητικής, καθώς και δυνατότητες ψυχαγωγίας.
Τέλος, το νότιο μέρος του βουνού διαθέτει όμορφες παραλίες στον Κορινθιακό Κόλπο. Ο Καραχάλιος (ή Παναγία Καλαμιώτισσα) αποτελεί το μεγαλύτερο παραλιακό οικισμό της Κοινότητας Κυριακίου, ενώ η Ζάλτσα (ή Ζελίτσα) μικρό παραθεριστικό οικισμό κάτω από την υψηλότερη κορυφή Παλιοβούνα.
