Ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου βρίσκεται στην πλατεία Αθανασίου Διάκου, στην πόλη της Λιβαδειάς. Δίπλα στο Ναό εδρεύει η Ιερά Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας. Η πόλη γιορτάζει τα Εισόδια της Θεοτόκου την 21η Νοεμβρίου, μέρα τοπικής αργίας, με λιτάνευση της εικόνας.
Μετά το 1850 οι Λιβαδείτες αποφάσισαν να οικοδομήσουν περίοπτο κεντρικό ναό για να τελούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, αλλά και για να πάψουν να στριμώχνονται στη μικρή εκκλησία, στην οποία είχε μετατραπεί το τζαμί του Σταροπάζαρου. Ο νέος ναός, αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου, θα οικοδομούνταν στην ίδια θέση, αφού πρώτα κατεδαφιζόταν το προηγούμενο κτήριο. Η σύμπτωση αυτή θέσεως υπήρξε τόσο απόλυτη, ώστε το ιερό του ναού συνέπεσε με τα όρια του τζαμιού. Το αποτέλεσμα ήταν ο ναός να έχει είσοδο μπροστά στις παρακείμενες οικίες και να μη διαθέτει προαύλιο στην είσοδο, παρ’ ότι υπήρχε διαθέσιμος χώρος προς τη σημερινή οδό Στρατηγού Ιωάννου. Η ανέγερση του Ναού ξεκίνησε με έξοδα των κατοίκων, όμως ήταν οικονομικά δυσβάσταχτη και οι οικονομικές εκκρεμότητες συνέχισαν να υφίστανται για πολλές δεκαετίες. Η κατασκευή του ναού ολοκληρώθηκε το 1860.
Ο ναός ανήκει στους ελληνοβυζαντινούς, σταυροειδείς, τετρακόνιους, εγγεγραμένους τρουλαίους ναούς, οι οποίοι αντιγράφουν κεντρικά πρότυπα της εποχής. Το εσωτερικό του ναού στρώθηκε ολόκληρο με πλάκες λευκού και γκρίζου μαρμάρου. Ο ναός έγινε ο κατ’ εξοχήν ναός του τοπικού επισκόπου, όταν η έδρα του μεταφέρθηκε στη Λιβαδειά. Αυτό συνέβη με τη χαραυγή του 20ου αιώνα και υπήρξε αποτέλεσμα πολιτικής μεταρρύθμισης.
Η αγιογράφηση του ναού ξεκίνησε κατά τον 20ο αιώνα από τον ντόπιο ζωγράφο Θεόδωρο Λαζαρή. Το 1919, αμέσως μετά την αποφοίτησή του από τη Σχολή Καλών Τεχνών, του ανατέθηκε η αγιογράφηση του τρούλου του ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου, της Μητροπόλεως της Λιβαδειάς με εικονογραφικό πρόγραμμα τον Παντοκράτορα, τους Αγγέλους, τους Προφήτες και τους Ευαγγελιστές.
Η δυτική επέκταση του ναού πραγματοποιήθηκε το 1961 και η νεότερη και ολοκληρωτική αγιογράφησή του στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Η αγιογράφηση συνεχίσθηκε και ολοκληρώθηκε μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1970 από τον αγιογράφο Δημήτριο Κεντάκα.
Οι φορητές εικόνες του Μητροπολιτικού Ναού διακοσμούν τους τοίχους. Από τις πιο παλιές ξεχωρίζουν οι εικόνες του Ι.Παπαδημητρίου και του Σπ. Χατζηγιαννόπουλου, που υπήρξαν συνεπείς εκφραστές της δυτικότροπης και ακαδημαϊκής τάσης, και του Μιχαήλ Τζώρτζη που, ενώ δανείζεται πολλά δυτικά στοιχεία, φαίνεται ότι γνωρίζει καλά την παραδοσιακή τέχνη. Μία αυτόνομη ενότητα αποτελούν οι εικόνες που αγιογράφησε με την τεχνική της ελαιογραφίας το 1925 ο εκ Δεσφίνας Ανδρέας Στεφόπουλος με ναζαρηνές καταβολές. Χαρακτηριστική ενότητα έργων είναι οι εικόνες σε ελαιογραφία του Λαζαρή στις αρχές του 20ου αιώνα.
(Πηγές: Δήμος Λεβαδέων «Θεόδωρος Λαζαρής», Αγιαμαρνιώτης Γεώργιος «Η χριστιανική Λιβαδειά και ο Μητροπολητικός Ναός της»)
