Η Κορωνειακή γη, όπως ονομαζόταν κατά την κλασική και ύστερη αρχαιότητα, ήταν πολύ σημαντική περιοχή, εξαιρετικής θρησκευτικής σημασίας.Το κέντρο της ήταν η Αρχαία Κορώνεια και στα περίχωρα, ο ναός της Ιτωνίας Αθηνάς, οι Αλαλκομεναί, το Τιλφώσσιον όρος.
Σύμφωνα με τον Όμηρο (Ιλ Β 503) η Κορώνεια συγκαταλέγεται μεταξύ των Βοιωτικών πόλεων που πήραν μέρος στη τρωική εκστρατεία με 50 συνολικά πλοία. Προστάτιδα θεά της πόλης ήταν η Ιτωνία Αθηνά, ωστόσο η ακριβής θέση του Ιτώνιου, του περίφημου ιερού της θεάς, δεν έχει ακόμα βρεθεί. Η μεγάλη φήμη της αρχαίας Κορώνειας οφειλόταν στη μεγάλη γιορτή των Βοιωτών, τα Παμβοιώτια, που τελούνταν στο ναό της Ιτωνίας Αθηνάς και χρονολογούνται από την κλασική εποχή. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, η οποία περιλάμβανε ιππικούς αγώνες, σταματούσε κάθε εχθροπραξία. Η Κορώνεια υπήρξε μέλος του Βοιωτικού Κοινού. Επίσης, έκοβε αργυρά και χάλκινα νομίσματα. Πολλές συγκρούσεις και μάχες έλαβαν χώρα σε αυτή την περιοχή κατά την αρχαιότητα.
Η ακρόπολη της αρχαίας Κορώνειας βρίσκεται στην κοιλάδα που διαρρέει το ρέμα Πόντζα. Οι αρχαιολόγοι έχουν ταυτίσει την Κορώνεια στο λόφο βορειοδυτικά του σημερινού χωριού Κορώνεια. Περιηγητές των αρχών του 19ου αιώνα είχαν ήδη επισημάνει τμήματα πολυγωνικού τείχους, που περιστοίχιζε την ακρόπολη, ερείπια θεάτρου και δωρικού ναού.
Στην κορυφή της ακρόπολης της Κορώνειας σώζεται μεσαιωνικός πύργος, ο οποίος θα χρησίμευε πιθανότατα ως φρυκτωρία – παρατηρητήριο. Ο Παυσανίας αναφέρει διάφορα μνημεία της αρχαίας Κορώνειας, όπως: τον βωμό του Επιμήλιου Ερμή και των Ανέμων στην αγορά, τον ναό της Ήρας, τον ναό της Ιτωνίας Αθηνάς και τον ναό του Ηρακλή.
Ανάμεσα στο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής και την σημερινή Κορώνεια δεσπόζει επιβλητικός ο ορεινός όγκος της Παλαιοθήβας – του αρχαίου Τιλφωσσίου, όπου κατά την κλασική αρχαιότητα υπήρχε οχυρό εξαιρετικής στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο της περιοχής και μάλιστα κατά τον Γ΄ ιερό πόλεμο το 353 π.Χ. ήταν αντικείμενο οξύτατης διαμάχης μεταξύ Φωκέων και Θηβαίων. Αν κάποιος ανεβεί σήμερα, θα αντικρίσει με δέος την επιβλητική οχύρωση με τις υπερμεγέθεις πολυγωνικές πέτρες, θα θαυμάσει την επινοητικότητα των αρχαίων και θα ατενίσει όλο τον κάμπο της Κωπαΐδας.
(Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού)
