Στην είσοδο της Χαιρώνειας, σε απόσταση 13 χιλιομέτρων από τη Λιβαδειά, δίπλα από το αρχαιολογικό μουσείο, στέκει μαρμάρινο βάθρο με έναν μεγάλο λέοντα. Το επιτύμβιο μνημείο στήθηκε προς τιμήν των Θηβαίων ιερολοχιτών που έπεσαν στη Μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ., στην οποία αναδείχθηκαν νικητές οι Μακεδόνες. Όταν μετά τη νίκη του ο Φίλιππος Β΄ επέτρεψε την ταφή των νεκρών, ο Λέων της Χαιρώνειας στήθηκε για να σημαδεύσει το σημείο ταφής τους. Πράγματι, ανασκαφές στο σημείο έφεραν στο φως τους σκελετούς 254 ανδρών και μέρος του οπλισμού τους. Έχει ύψος 5,50 μ. και αναπαρίσταται καθιστό στα πίσω πόδια. Το λιοντάρι θεωρείται ότι συμβολίζει τον ηρωισμό των στρατιωτών της Θήβας, τον οποίο είχε αναγνωρίσει και ο ίδιος ο Φίλιππος Β΄.
Με το πέρασμα του χρόνου το γλυπτό κατέρρευσε και μεγάλα τμήματά του καταχώθηκαν. Στις αρχές του 19ου αιώνα περιηγητές εντόπισαν το κεφάλι και μέλη του λίθινου λιονταριού, ενώ μετά τη συγκρότηση ελεύθερου ελληνικού κράτους άρχισαν οι προσπάθειες αναστήλωσής του. Oι προσπάθειες τελικά καρποφόρησαν το 1904, όταν με τη συνδρομή του γλύπτη Λ. Σώχου τμήματα του πρωτοτύπου υπέστησαν εκ νέου επεξεργασία, ενώ τα χαμένα τεμάχια συμπληρώθηκαν με γκρίζο λίθο Λιβαδειάς. Το λιοντάρι στήθηκε σε σύγχρονη μεγαλοπρεπή βάση ύψους 3 μέτρων, ενώ ο περίβολος περιστοιχίστηκε με κυπαρίσσια, υπογραμμίζοντας τον ταφικό χαρακτήρα της θέσης. Το μνημείο συντηρήθηκε εκ νέου το 1999 από την Θ΄ ΕΠΚΑ.
(Πηγές: Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών, Υπουργείο Πολιτισμού)
